Sakarya ili tarihsel geçmişi, doğası, iklimi ve kültürel zenginliği ile çok sayıda coğrafi işarete sahip gastronomi ürünlerine sahiptir.
Coğrafi işaret, yöresel ürünlerin değerlerini koruma ve güvence altına almada kullanılan bir uygulamadır. Ayrıca coğrafi işaret yöresel ürünleri tatmak, yapım aşamalarını görmek ya da yemek festivalleri ve gastronomi temalı müzeler gibi unsurlar gastronomi amaçlı seyahatlerde motivasyon aracı olmaktadır. Bu nedenle gastronomi kavramı ile ilişkili olan coğrafi işaret kavramı gastronomi turizmi açısından da önem taşımaktadır.
Sakarya, Türkiye sınırları içerisinde Marmara Bölgesinin kuzeyinde bulunmakta olup doğuda Düzce ili, güneydoğuda Bolu ili, güneyde Bilecik ili, batıda Kocaeli ili ve kuzeyinde ise Karadeniz ile kıyısı bulunmaktadır. Sakarya, geçmişte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve farklı medeniyetlerin hüküm sürmesi, bölgenin gelişimini ve kültürel çeşitliliğini sağlayarak, bölgenin tarihini ve kültürel miraslarını günümüze kadar ulaştırmıştır. Sakarya’da M.Ö. 12.yy’da hâkimiyet süren Frigler, bu yöreyi Tanrıları Sangri’nin adıyla anmışlardır. Romalılar ise Sakarya Irmağı’nın adı olan Sangarios adını kullanmışlardır. Türk hâkimiyetine girdikten sonra bu yöre Sakarya olarak adlandırılmıştır.
Sakarya ili Bitinya, Bizans ve Osmanlı başta olmak üzere önemli ve büyük medeniyetlerin yaşadığı ve sonrasında Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarından göçlerle yerleşenlerin yaşadığı karma ve birçok kültürden beslenmiş bir coğrafyadır. Sakarya bölgesinin Orhangazi tarafından 1324 yılında fethedilmesi ile birlikte bu bölge, Müslüman Türkmenlerden (Yörük ve Manav), Kafkaslardan (Gürcü, Çerkez ve Abhaz), Balkanlardan (Boşnak, Arnavut, Makedon, Pomak ve Muhacir) gelen göçlerle zenginleşmiş kültür yapısına sahip olmuştur.
Sakarya’nın merkez ilçesi Adapazarı 17.yüzyılda çeşitli meslek gruplarının icra edildiği önemli bir alışveriş merkezi konumundaydı. Adapazarı’nda bugün mahalle ismi olarak kullanılan Tığcılar, Hasırcılar, Semerciler, Pabuççular, Yağcılar bu meslek gruplarındandır. Bu pazar yeri zamanla Sakarya adını almıştır. Adapazarı ovası her türlü tarımın yapılabildiği bir bölge olup patates ve kabağı ile ün yapmıştır. Sakarya ili tarihsel geçmişi, doğası, iklimi ve kültürel zenginliği ile çok sayıda coğrafi işaretlenebilecek gastronomik ürünlere sahiptir.
Adapazarı Beyaz Kestane Kabağı
Adapazarı Beyaz Kestane Kabağı, Sakarya ili ve Sakarya Nehri boyunca uzanan tarım arazilerinde ve Sakarya ekolojik koşullarında yetiştirilir. Sakarya ve yöresindeki toprak ve bitki örtüsü ile bölgenin iklim şartlarına göre üretilir. Adapazarı Beyaz Kestane Kabağı uzun yıllardır bölge halkı tarafından, bölgenin tarım alanlarında yetiştirilir.
Adapazarı Dartılı Keşkek
Adapazarı Dartılı Keşkek düğün, sünnet, bayram gibi özel günlerde pişirilen ve konuklara ikram edilen yöresel yemektir. Tavuk eti ile yapılması ve Adapazarı yöresine özgü olarak hazırlanan “kızdırılmış tereyağında kırmızı biber ve karabiber ile hazırlanan dartı” kullanılır.
Adapazarı Islama Köftesi
Köfte ile birlikte ıslatılmış soslu ekmek ile sunulur. Soslu ekmek; büyükbaş hayvana ait olan kemik suyu, kırmızı toz biber, sıvı yağ ve bayat ekmekten (mayalı kara fırın ekmeği) oluşur. Ekmekler soslandıktan (ıslatıldıktan) sonra kızartılır. Kızartılan bu ekmek dilimlerinin üzerinde ızgarada pişirilen köftelerin servis edilir.
Adapazarı Kabak Tatlısı
Adapazarı Beyaz Kestane Kabağı kullanılarak yapılır. Adapazarı Kabak Tatlısı pişirildikten sonra fırınlanarak ya da fırınlanmadan tüketime sunulabilir. Üzerine tahin, kaymak ve ceviz gibi lezzet vericiler dökülür. Geçmişi eskiye dayanan Adapazarı Kabak Tatlısının coğrafi sınır ile ün bağı bulunur.
Geyve Ayvası
İklim şartları, rüzgâr alımı, toprak yapısı, Sakarya Nehri kenarında yer alması, alınan güneş ışığının yönü, uygun bahçe kurulumu ve beceri sahibi çiftçilerce uzun yıllardır üretilmesi, Geyve Ayvasına ayırt edici özelliklerini kazandırmıştır. Geyve Ayvası, şeker asit oranı dengesi nedeni ile boğuculuk ve tıkanıklık hissi vermemesiyle piyasada bilinmektedir. Diğer ayva çeşitlerinden farklı olarak Geyve Ayvasının çiçek çukuru derinliği ve açıklığı yüzeye yakındır. Bu özelliği dış görünüşünü pazarlama açısından değerli kılmaktadır. Dış görünüş bakımından dikkat çekici parlak sarı renge sahiptir. Geyve Ayvası sulu ve sert meyve yapısı, tadındaki şeker asit oranındaki denge nedeniyle tat analizlerinde yüksek değerler almıştır. Özellikle diğer ayva çeşitlerinde karşılaşılan boğucu meyve yapısı Geyve Ayvasında görülmemekte olup, sulu yapısı yemeyi kolaylaştırmakta ve tüketici talebini artırmaktadır. Sakarya ilinin Geyve ilçesinde yetişen ayvanın üç çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; Eşme, Ekmek ve Limon çeşitleri olup, bu üç çeşit de Geyve Ayvası olarak bilinirliğe ve üne sahiptir. Yörede ağırlıklı olarak Eşme çeşidi ve bunun isimlendirilmemiş farklı tipteki mutantları ile az miktarda Ekmek ve Limon ayvaları yetiştirilmektedir.
Kocaali Hurma Kurusu
Ülkemizde Trabzon hurması, cennet hurması, cennet meyvesi ve Akdeniz hurması gibi adlar ile de bilinir. Trabzon hurması meyvesinin belirtilen coğrafi sınıra özgü üretim metoduyla üretilen, kurutulmuş bir meyve ürünüdür. Üretimde kullanılan hurma meyveleri olgunlaştığında iç kısmı lifsi ve kahverengi bir renk alır. Kurutulacak olan meyvelerin, henüz olgunlaşmadan toplanması istenir. Bu aşamada meyve rengi turuncu olup, tadı ise buruktur. Kocaali Hurma Kurusu, üretim aşamalarında, ustalık becerisi önemli bir yer tutar. Belirtilen coğrafi sınır ile ün bağı bulunur. Kocaali Hurma Kurusu ürün özellikleri olarak; kuru madde miktarı % 5-7 aralığında, koyu kahverengi renk ve tonlarında, yüzey yapısı buruşuk ve unsu görünümde ve tatlı lezzete sahiptir.
Pamukova Ceviz Ezmesi
Şeker şurubunun kaynatılarak, içerisine ceviz içi ve irmiğin eşit oranlarda eklenmesi sonucu elde edilen karışımın pişirilmesiyle elde edilen, genellikle özel günlerde yapılan ve tercih edilen şekerli bir mamuldür. Pamukova Ceviz Ezmesi üretiminde; limon tuzu / sitrik asit hariç gıda katkı maddeleri, aroma ve aroma verici gıda bileşenleri kullanılmaz. Pamukova Ceviz Ezmesi, tatlı, rengi kahverengi ve tonlarında, kıvamlı ve homojen olmayan yapıdadır. Ürün, benzerlerinden kendine mahsus üretim metodu ile ayrılır ve Pamukova ilçesi ile ün bağı bulunur.
Pamukova Kavunu
Kabakgillerden, sürüngen gövdeli, bir yıllık otsu bir bitkidir. Pamukova Kavununun, gövdesi metrelerce uzayabilir, yaprakları yürek biçiminde iridir. Tek eşeyli ve bir evcikli çiçekleri yaprakların koltuk altından çıkar. Pamukova Kavunu; ince kabuklu, orta büyülükte, meyve içi etli, sulu, tatlı, kendine has aroması bulunan ve bol çekirdekli bir kavundur. Pamukova Kavunu, bölgede ‘‘kokulu kavun’’ olarak bilinir. Pamukova ilçesi Sakarya Nehri boyunca kurulmuş olup iklim olarak Marmara ve Karadeniz bölgelerinin iklim özelliğine sahip olup bu sebeple ılıman geçiş iklimi özelliklerini taşır. Toprak özelliği olarak, Pamukova Kavununun yetiştirildiği tarım arazilerinde killi-tınlı / tınlı toprak yapısı mevcuttur. İlçenin ılıman geçiş iklim özelliği, verimli killi-tınlı / tınlı toprak yapısı ve kullanılan üretim metodu sayesinde ürün aşağıda verilen ayırt edici özelliklerini kazanır.
Sakarya Abhaz (Abaza) Peyniri
Yaklaşık olarak 700 yıl önce Sakarya iline yerleşen Abhaz halkının kültürünün de etkisiyle Sakarya ilinde üretilen kaşar peyniri ile dil peyniri arasında özelliklere sahip, olgunlaştırılmış, lifli yapıda, kehribar sarısı renginde ve genellikle örgü şeklindeki peynirdir. Lifli yapısı sayesinde sıcak su içinde sünebilir. Sakarya Abhaz (Abaza) Peynirinin ağırlık olarak kuru madde miktarı % 60-65; yağ oranı % 20-25 ve protein oranı % 23-27 arasındadır. Geçmişi eskiye dayanan ve Sakarya’ya özgü yerel yöntemle üretilen Sakarya Abhaz (Abaza) Peynirinin, coğrafi sınır ile ün bağı bulunur.
Taraklı Uğut Tatlısı
Taraklı ilçesi genelinde üretilen, buğdayın çimlendirilmesi, taş dibekte dövülmesi, yıkandıktan sonra kazanlarda kaynatılması ile istenilen kıvamına geldiğinde cam kavanozlara sıcak dolum yapılarak muhafaza edilen, marmelat kıvamında tatlı bir üründür. Taraklı Uğut Tatlısı, üretim aşamalarında, ustalık becerisi ve kullanılan bileşen listesi önemli bir yer tutar. Taraklı Uğut Tatlısı; buğday ve sudan yapılan bir tatlıdır. Tadını ve lezzetini, kullanılan bileşenler ve üretim metodundan alır. Ürün hazırlamada; şeker, gıda katkı maddeleri, aroma ve aroma verici gıda bileşenleri kullanılmaz. Taraklı ilçesinde başlıca hıdırellez şenliklerinde, düğün, bayram ve çeşitli anma törenleri gibi önemli günlerde yapılan bir tatlıdır. Üretiminin uzun, zahmetli ve ustalık becerisi gerektirmesi sebebi ile imece şeklinde organize olan bölge insanları için birlik, beraberlik ve dayanışmayı temsil etmesi bakımından, Kültür ve Turizm Bakanlığının Kültür Portalında yer almıştır. Taraklı Uğut Tatlısı; Taraklı ilçesinin, yüzyıllardır yapılagelmekte bölgeye özgü homojen yapıda koyu kıvamlı ve akışkan, karakteristik kahverengi ve tonlarında renge ve tatlı lezzete sahip bir ürünüdür.
Kaynak
DergiPark
Türk Patent