Geleneksel Sapanca evlerinin dönemin kültürel, sosyal ve ekonomik yapısını günümüze yansıttığını söyleyebilir miyiz?
Geleneksel Türk evleri, yüzyıllar içinde Anadolu halkının kültürel değerleriyle oluşmuş canlı bir kültür ortamıdır, kültürel mirasımızın en değerli varlıklarıdır. Eski Türk töreleri ve İslam dininin getirdiği esaslar, evin planlanmasında ve iç mekânın düzenlenmesinde önemli etkenlerdir. Anadolu da değişik bölgelerde, farklı kültür ortamlarında ve bölgeye has yapı malzemeleri ile kendine has kimliğe sahip ev tipleri oluşmuştur. Tarihi geçmişi MÖ 1200’ lere dayanan Sapanca’ da kendine özgü mimari karaktere sahip evler yapılmış ve bunlardan günümüze kadar ulaşanlar olmuştur.
Sakarya Üniversitesi öğrencilerinden Serap EKŞİ’nin 2011 yılında hazırladığı “Sakarya İli Sapanca İlçesi Geleneksel Konut Mimarisi” konulu yüksek lisans tezinde Sapanca Çarşı içindeki Meryem Boycan evi, Selahattin Bilgin evi ve Balkayalar evi, İstiklal Caddesi’ndeki Şaban Ok evi, Camicedit Mahallesi’ ndeki Mustafa Yığın evi, Kadı Sokak’taki Adem Ersöz evi, Kemalettin Sami Paşa Caddesi’ndeki Yusuf Kemal Eker evi, Sefer Efendi evi ve Nuran Özduman evi, Yanık mahallesindeki Ziya Ertekin evi hakkında geniş bilgiler verilmiştir.
Zaman içinde Sapanca nüfusunun çoğalması, demografik yapısının değişmesi ve ekonomik hacminin büyümesi ile sosyo-kültürel ve ekonomik aksın farklı odak noktalarına kaymasına sebep olmuş, bu durum sivil mimari örneği olarak tescillenmiş geleneksel Sapanca evlerinin mekânsal ve sosyal kompozisyonlarını kaybetmesine, beklenilen kamusal faydanın temin edilememesine hatta mülk sahiplerinin ve yakın çevredeki ilçe insanın can ve mal güvenliğini tehdit eden unsurların artmasına sebep olmuştur.
Serap Ekşi’nin söz konusu yüksek lisans tezinde “Adem Ersöz Evi” olarak geçen evin sahibi “maliyeci” lakabıyla bilinen ve halen fidancılık yapan muhterem Süleyman ERSÖZ amcamızdır. İstiklal Madalyası sahibi bir babanın oğlu olan Süleyman amca bugün 96 yaşında olup 1992 yılında Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından sahip olduğu mülk “sivil mimarlık örneği” olarak tescil edildi. Tam 30 senedir şahsına ait olan mülkün vergisi ve diğer giderlerini karşılasa da ne mülkünü kendi ihtiyaçları için kullanabilmekte ne de mülkün kamusal faydası sağlanabilmektedir.
Üstelik bu tür sorunları sadece Süleyman amca yaşamamaktadır. Kayıtlardan tespit edilebildiği kadarıyla Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü kayıtlarında Sapanca ilçesine bağlı 30 adet SMÖ (Sivil Mimari Örneği) tescili yapılmış yapı bulunmaktadır.
Süleyman amca ve bu durumdan mustarip diğer mülk sahiplerinin çözüm yönündeki müracaatları, karmaşık bürokrasi ve yüksek maliyet sorunları ile karşı karşıya kalmış, muhtelif gerekçelerle durumun devamı yönünde karara bağlanmış durumdadır.
Tarihi bölgelerde bulunan geleneksel konutlar hakkında toplumda sahiplenme duygusu ve bilinç oluşması, yapılan sürdürülebilir değişimlerle doğrudan ilgilidir. Tarihi yapılara sahip çevrelerde değişimi esneklik çerçevesinde sürdürmek, yapıyı bulunduğu mevcut koşullara ve barındırdığı mimari kimliğe zarar vermeden yeniden kazanmak için mülk sahiplerini, çevre sakinlerini, çevreyi, insanı, doğayı, canlıları dikkate alan, yaşam merkezli, mevcut zamanın ihtiyaçlarını karşılayan, gelecek için de ilişkili olduğu her şeyi göz önünde bulunduran, sürdürülebilir ve kısa sürede çözümlenen, ekonomik çözümler bulamaz mıyız?
Yenileme ve yeniden kazandırma projelerinde mevcut mekânların anlamlarını, kültürel çağrışımlarını ortaya çıkaracak ve tekrar kentsel bütünün bir parçası olarak kabul görecek çözümler üretemez miyiz?
Geleneksel Sapanca evlerinin, dönemin kültürünü ve sosyal-ekonomik yapısını günümüze yansıtmasını istiyorsak, bu tür yapıların fiziksel bir mekân olmaktan daha ötesi günümüz insan hayatındaki ekonomik, sosyolojik ve psikolojik yeri, kültürel bir değer olma varlığı, yaşamsal ve kentsel bir hafıza olma özelliğini öne çıkararak; günümüz yaşam koşulları ile bağdaşmış, kentsel bir öğe olarak süreklilik sağlayabilen, sürdürülebilir, gündelik yaşama uygun ve gelecek nesiller için de işlevsel olabilecek koruma ve yenileme anlayışı sağlanmalıdır.
Kaynak
Sakarya Üniversitesi
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Süleyman ERSÖZ Müracaatı Sonucu
Salim KÖSEMEN Müracaatı Sonucu
Rüştempaşa Mahallesi, 14 pafta, 28 ada, 1 nolu parsel için Müracaatı Sonucu
Rüstempaşa Mahallesi, 22 ada 19 parsel için Müracaatı Sonucu