Vecihi Orhon Kapusu, mimari yapısı ile Sapanca’nın sembolü, kitabesinde ki mesaj ile de ziyaretçilerine zaman bilinci vermektedir.
Sapanca, Osmanlı döneminde idari olarak İzmit sancağına bağlı idi. Tarih boyunca İzmit ve İstanbul’da yaşanan gelişmelerden etkilenen bir konumda bulundu. İstanbul’dan Anadolu’ya giden anayol, Sapanca’dan geçiyordu. İpek Yolu’nun İstanbul-Bağdat hattı olarak adlandırılan orta kolu Sapanca, Geyve ve Taraklı’ dan geçerek Göynük üzerinden devam etmekteydi.
İstanbul ve İzmit’ten geçerek Anadolu içlerine uzanan yolun Sapanca’dan geçtiğini göz önüne alacak olursak han, hamam, câmi, imâret, posta menzili gibi dini ve toplumsal tesislerle süslü olan Sapanca’nın önemli bir konaklama yeri olduğu aşikârdır.
İpek Yolunun geçtiği güzergahın üzerine yapılan Kemer’in ana gövdesi tarihi eser niteliğindedir. 15 Pafta 16 Ada 1 Parselde bulunan kültür varlığının tescil 01.09.1989 tarih ve 680 sayılı karar ile yapılmıştır.
Yeri:
Kemer, Vecihi Kemeri, Vecihi Kapısı, Vecihi Orhon Kapısı yada kitabesinde yazdığı gibi Vecihi Orhon Kapusu olarak anılan kültür varlığı Sapanca ilçe merkezinde, Rüstem Paşa Mahallesi Kemer Caddesinde bulunur.
Tarihi:
Kesin bir bilgi olmamakla beraber Mimar Sinan tarafından yaptırıldığı meşhur bir söylemdir ancak Mimar Sinan’ın hayatı ve eserlerini anlatan yazılı kaynakların hiç birisinde böyle bir bilgiye rastlanmamıştır.
Sonradan onarım gören kemerin sağ kaide duvarının üzerinde yer alan Türkçe mermer kitabede (H.1321) M.1905 yılında Nahiye Müdürü Yanyalı Vecihi ORHAN tarafından yaptırıldığı yazılmaktadır.
Her iki yanı mezarlık olan Kemer’in kilit taşının üzerinde yaklaşık 25 cm. çapında ki kitabede Enbiya Suresinin (21/35) (Bütün nefisler ölümü tadacaktır) ayeti ve H.1321 (M.1905) tarihi yer alır.
Kemer’in sağ kaide duvarının üzerinde yer alan yeni dönem eseri olan Türkçe mermer kitabede; “Bu eski eserin adı Vecihi Kapusu’dur. (1321) yılında burada iki devre nahiye müdürlüğü yapan Yanyalı Vecihi Orhon Bey Efendi tarafından yaptırılmıştır. Aziz ruhuna ve cümle yatanlara fatiha. Bir oğlum var idi binbeşyüz yaşında ham traş. Bilseydim dünyada ölüm olduğunu, koymaz idim taş üstüne taş.” yazmaktadır.
Malzeme ve Teknik:
Tuğla ve harç kullanılarak inşa edilen kemerin üzeri sonradan beton sıva ile sıvanmıştır. Mezarlığın ana giriş kapısı olarak kullanılan yapı üç dilimli kemer formunda olup dıştan yanları kademeli şekilde yükseltilmiş ve her kademede oluşturulan küçük platformların üzerine altı adet baca şeklinde küçük çıkmalar yerleştirilmiştir. Kemerin tepesine yerleştirilen tepeliğin altına da elips biçiminde mermer bir kitabe bulunmaktadır.
Süsleme:
Süsleme bakımından fazla özelliği olmayan kemerin yanlarında yer alan baca şeklindeki küçük çıkmalar ve ortası delik hotoz biçimindeki kemer tepeliği dikkat çeken unsurlardır. Ayrıca tepeliğin altında yer alan mermer kitabenin altındaki natüralist bir çiçek motifi tek bitkisel süsleme unsuru olarak dikkat çekmektedir. Farklı mimarisi ile dikkat çeken Vecihi Kemeri ilçede orijinalliğini koruyarak günümüze ulaşabilmiş nadir eserlerdendir.
Yanya Vilayeti:
Günümüzde, Yunancada “Yahya’nın Şehri” anlamındaki İoannina denilen şehir Yunanistan’ın kuzeybatısında dağlık bir bölge olan Epir’in (Epiros) siyasal, ekonomik ve kültürel merkezidir.
Osmanlı dönemi boyunca önemli bir sancak merkezi oldu. 1669-1670’te Yanya’ya giden Evliya Çelebi’ye göre şehirde pek çok âlim ve çoğu Farsça bilen bilgili kişiler vardır. Yanya, 6 Mart 1913’te Esad Paşa’nın kumandası altında hemen hemen altı ay süren cesurane bir müdafaadan sonra Yunan ordusu tarafından ele geçirildi ve Yunan Krallığı’nın bir parçası haline geldi. Hemen hemen bütün müslümanlar (5000 civarında) 1923 Lozan Antlaşması’nın nüfus mübadelesi neticesinde şehri terketti.
Yanya, bazı Osmanlı şair ve âlimlerinin doğduğu yerdir. XVI. yüzyılın en önemli Halvetî şeyhlerinin hayatını yazan (Menâkıb-ı Şerîf ve Tarîkatnâme, İstanbul 1290) Halvetî/Sünbülî şeyhi Yûsuf Sinan Sünbülî Efendi (ö. 989/1581); Arapça, Farsça, Türkçe, Yunanca ve Latince yazan, İbn Sînâ ve Aristo’nun eserlerini tercüme eden Yanyalı Esad Efendi (ö. 1143/1731), Şair Üsküdarlı Sâfî (ö. 1901), Nakşî tarikatının en önemli liderlerinden Şeyh Yûsuf Yanyavî (ö. 1902), Arapça, Türkçe ve Yunanca yazan, bir Yunanca-Türkçe sözlüğü ve gramerini tamamlayan Refî Efendi Yanyavî (ö. 1902), hukukçu ve devlet adamı Sava Paşa ve Ali Kemali Aksüt. Ali Emîrî, Yanya’daki Osmanlı şairleri üzerine bir tezkere yazmıştır.
Vecihi Orhon Kimdir?
Şu ana kadar her hangi yazılı kaynakta merhum Vecihi Orhon hakkında bir bilgi teminimiz olamadı. Yanyalılar Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı sayın Fazıl Bülent KOCAMEMİ beye bu konuda ki çalışmalarımız için gösterdiği samimi gayretlerinden dolayı teşekkür ederiz. Okuyucularımızdan ilgili olanların temin ettiği olası bilgileri paylaşmaları halinde değerlendirmek isteriz.
Sonuç
Yanya’dan Vecihi Orhon’un Sapanca’da nahiye Müdürlüğü, Sapanca’dan Hasan Fehmi Paşa’nın 1895 ve 1902-1904 yılları arasında Selanik Valiliği yaptığını düşünürsek o dönemde Sapanca – Yanya arasında bir rabıtanın olduğunu söyleyebiliriz. Doğa, tarih, kültür ve turizm olarak ta birbirine çok benzeyen Sapanca-Yanya ilişkilerinin günümüzde de hayırla gerçekleşmesi neden mümkün olmasın?
Kaynak
Osmanlı Mimârî ve Mezar Taşı Kitâbeleriyle Sakarya | Prof. Dr. Lütfi ŞEYBAN
Sakarya ve İlçelerinde Türk Dönemi Sivil Mimari Eserler | Doç. Dr. Hüseyin YURTTAŞ
Yanya Vilayeti
Yanyalılar Kültür ve Dayanışma Derneği