Kanuni Sultan Süleyman zamanında 15 sene sadrazamlık yapan eski Osmanlı vezirlerinden Rüstem Paşa’nın adını taşıyan camii, 1550-1560 yılları arasında Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. Camiinin yan cephesindeki yeni yazılı kitabede “Rüstem Paşa Camii Yapım Tarihi 1554” ibaresi bulunmaktadır.
Rüstem Paşa, 1500’lü yıllarında başında Saraybosna yakınlarında Butomir veya Sarajevsko Polje’nin batısındaki bir köyde doğmuş, 2 Aralık 1544 yılında Kanuni tarafından vezir-i azam olarak tayin edilmiş, on beş veziriazamlık görevini ifa etmiştir. 12 Temmuz 1561 yılında vefat eden Rüstem Paşa ardında büyük bir servet bırakmıştır.
Rüstem Paşa, yaptırdığı yüzlerce hayır eseri ve bağışladığı gelirlerle müstesna bir yere sahiptir. Kurduğu vakıflarla Hırvatistan, Macaristan, Balkanlar, Rumeli, İstanbul, Anadolu, Mısır, Medine ve Kudüs olmak üzere Osmanlı topraklarının farklı coğrafyalarında birçok hayır eseri yaptırmıştır.
Sapanca’da şehirleşme, sosyal kurumları ve alt yapısıyla Kanuni döneminde Sarı Rüstem Paşa tarafından plan ve projeleri Mimar Sinan’a yaptırılarak başlatılmıştır. Camii, mektep, imarethane, zaviye, han ve çeşmelerden oluşan şehir alt yapısını oluşturan merkezi bina konumundadır. Sapanca’da şehir alt yapısının yaklaşık 10 yılda tamamlandığı tahmin edilmektedir. Rüstem Paşa camii’ nin 1554 yılında ibadete açıldığı bilinmektedir.
Mimar Sinan’ın, Sadrazam Rüstem Paşa için, Sapanca’da inşa ettiği imaret, hamam ve kervansaraydan oluşan külliye, XVI. yüzyılın günümüze gelmeyen önemli eserlerindendir.
Camii zamanla değişikliğe uğramış ve Rumi 1146’da ikinci defa inşa edilmiştir. Rüstem Paşa Camii’nin üstü ahşap çatı ve kiremit ile örtülüdür. Camiinin duvarları alçaktır. Kerpiç-ahşap karışımı bir binadır. Camiinin toplam arsa alanı 750 metrekare olup, iç alanı 250 metrekaredir ve kapasitesi 1.200 kişidir.
Sapanca’nın birinci derece deprem bölgesinde yer alması nedeniyle caminin yapıldığı günden bugüne defalarca yıkılıp yapıldığı anlaşılmaktadır. 20.yy’da ki kitabelerde 1925 ve 1932 tarihlerinde iki kez onarıldığı görülmektedir. 1967 yılında yaşanan depremden sonra büyük çaplı onarımdan geçen cami en son 2017 yılında Bursa Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyona alınmış ve 2019 yılında yeniden ibadete açılmıştır.
Rüstem Paşa Camii‘nin ilk yapıldığı günden bugüne ulaşan kısmının sadece minarenin kaide bölümü olduğu anlaşılmaktadır.
2017 yılında yapılan son restorasyon çalışmaları için caminin temeli açıldığında temel taşlarının da minare kaidesi ile benzerlik taşıdığı görülmektedir. Muhtemeldir ki caminin temel taşlarının bir kısmı da minare kaidesi gibi orijinalliğini korumaktadır.
Rüstem Paşa Camii, Sapanca’nın kurulduğu dönemden beri merkezi camisidir. Osmanlı döneminde İmam-Hatip tayininin yanında hademe tayini de yapılmıştır. Hicri 04.09.1291/1874 tarihli belgede “Sapanca kasabasındaki Rüstem Paşa Camii’nde hademe tayini” ifadesine yer verildiği görülmektedir.
28.08.1216/1801 tarihli belgede, Sapanca kasabasında Rüstem Paşa Camii’nin mahlûl imareti cabiliğinin İsmail Halife’ye tevcihinden bahsedilmektedir. Bu belge bize Rüstem Paşa Camii‘nin geniş vakıf alanlarına sahip olduğunu ve vakıf gelirlerini tahsil etmek için tahsildar atandığını göstermektedir.
Kaynakça: