Hasan Fehmi Paşa Camii, Osmanlı Devleti’nin batılılaşma çabalarının etkisinin en çok hissedildiği, mimaride bu etkinin son aşamasına yükseldiği bir dönem yapısıdır.
Camiye ismini veren Hasan Fehmi Paşa, Batum’un Muradiye kasabasından Hacıoğlu Şerif Molla’nın oğludur. Çocukluk dönemini Sapanca’nın Mahmudiye Köyü’nde geçirmiş, genç yaşta İstanbul’a giderek özel hocalardan Arapça, Farsça, Fransızca öğrenmiş ve hukuk tahsili görmüştür. 1858 yılında Tercüme Odası’na memur olmuş, ticaret mahkemelerinde üyelik yapmış, Takvim-i Ticaret ve Ceride-i Havadis gazetelerinde yazılar yazmıştır. Telhis-i Hukuk-i Düvel ile Takrir ve layiha adlı iki eseri bulunmaktadır.
1868’de Ticaret Meclisi Başkanlığı, dava vekilliği yapmıştır. I.Meşrutiyet’in ilanından sonra İstanbul’dan meb’us seçilip (1877), meclis başkanlığı, Haziran-Kasım 1878 tarihleri arasında Hazine-i Hassa Nâzırlığı (Padişahın özel gelir ve giderlerinden sorumlu nâzırlık) yapmıştır. Kurucuları arasında yer aldığı Mekteb-i Hukuk’ta 1878-1881 yıllarında ticaret hukuku ve devletler hukuku dersleri vermiştir. Said Paşa’nın 1879’daki birinci ve 1880’deki ikinci başvekâletinde Nafia Nâzır’ı olarak görev yapmıştır. 1881’de vezirlik rütbesine terfi ettirilip, Adliye Nâzırlığına atanmıştır. 11 Mayıs 1890’da rüsumat emiri, 1892’de Aydın ve 1895’te Selanik Valisi olmuştur.
Bu cami 1303/1885 tarihinde Hasan Fehmi Paşa tarafından yaptırılmıştır. Caminin giriş kapısı üstündeki kitabede Zümer suresinin 73.ayeti yazılıdır. “Size selam olsun! Tertemiz oldunuz. Haydi ebedi kalmak üzere buraya girin.” Kitabenin sonunda caminin yapılış tarihi (1303/1885) yer alır.
Bu cami estetik mimarisiyle kendini belli etmektedir. Dönemin estetik anlayışını süslemelerinde, iç merdivenlerinde, demir işçiliğinde ve iç genişliğinde gözlemlemek mümkündür.
Hasan Fehmi Paşa Camisi, Osmanlı Devleti’nin batılılaşma çabalarının etkisinin en çok hissedildiği, mimaride bu etkinin son aşamasına yükseldiği bir dönem yapısıdır. Cami, gerek bölge (Sapanca Uzunkum Rahime Sultan Camisi), gerekse dönemin başkent yapılarında (Nuruosmaniye Camisi, Tophane Nusretiye Camisi, Laleli Camisi, Fatih Nakşidil Sultan Türbesi) görülen sanat tarzından uzak değildir. Başkente yakın olmasının avantajlarını da kullanarak döneminin beğenilen üslupları olan Barok, Rokoko, Ampir (Neo Klasik), Art Nouveau ve Eklektik sanat uygulamalarının bir arada denendiği yapıdır.
22.12.1321/1903 yılına ait belgede: Sapanca nahiyesi Mahmudiye köyünde Selanik Valisi Hasan Fehmi Paşa tarafından yaptırılan cami-i şerif vakfının mualliminden bahsedilmektedir. Dolayısıyla caminin yanına bir medrese yaptırdığı ve bu okulun muallimi/öğretmeni olduğu da anlaşılmaktadır. Medrese caminin güney batısında yer almaktadır.
1910 yılında vefat eden Hasan Fehmi Paşa, Şehzadebaşı’nda Kemal Paşa Camisinin yanına defnedilmiştir.
Kaynakça
(1) Bayındırlık Bakanlığı
(2) Diyanet İslam Ansiklopedisi Yıl:1997 c:16 s:322
(3) Zümer Suresi 39/73
(4) Cemal Ekin “Batılılaşmanın Anadolu Örneği Hasan Fehmi Paşa Camii ve Koruma Önerileri” Tarih okulu Dergisi Aralık 2014 s.170
Hazırlayan : Faruk ÇELİK | Sapanca Müftüsü