Sapanca INFO

Kış Uykusu

Fatma Fidan BALTA, 2014 yılında vizyona giren Nuri Bilge CEYLAN’ın yönetmenliğini yaptığı ‘KIŞ UYKUSU’ filmi hakkında ki değerlendirmelerini Sapanca INFO okurları için paylaştı.



Nuri Bilge CEYLAN’ın yönetmenliğini yaptığı ‘Kış Uykusu’ filmi 2014 yılında vizyona girmiştir. Film gerek afişi gerekse içeriği ile tiyatro sanatının sembolü olan iki yüzlü maskeyi hayatına dahil eden ve kendini Batılı gibi yansıtarak Türk kimliğini gizlemeye çalışan bir aydının hem kendisiyle hem de çevresiyle yaşadığı çatışmaları anlatmaktadır. Aynı zamanda film sadece Türk aydınını anlatmakla kalmıyor, derin eleştiriler de içeriyor.

Yönetmenin filmde bu eleştirileri yönelttiği Türk aydını ise Haluk BİLGİNER’in canlandırdığı Aydın karakteridir. Aydın karakterine geçmeden önce filmin afişinin verdiği mesajla başlamak istiyorum. Filmin afişi 1970 yılında Dostoyevski’nin ‘Beyaz Geceler’ romanı için İlya Glazunov tarafından tasarlanan resmin taklidi şeklindedir. Resmin orijinal hali film içerisinde de Nihal’in odasında Aydın’ın resme doğru baktığı sahnede karşımıza çıkmaktadır. Aslında filmin geneline bakıldığında, Batılı olma çabası içerisindeki Türk aydınına yapılan eleştirilerin, orijinallik başlığı altında birçok sahnede kendini belli ettiği görülebilmektedir.

Filmin baş karakteri olan Aydın’a gelecek olursak; bu karakterin, kendi toplumuna ait değilmiş gibi davranan ve bundan dolayı içerisinde yaşadığı topluma ve kültüre yabancılaşmış bir kişi olduğundan bahsetmek mümkündür.

Film sisli bir doğa görüntüsünün ardından Aydın’ın manzarayı izlemesi ve turistleri görmesiyle başlamaktadır. Bu sahnede etrafa meraklı ve yabancı gözlerle bakan turistlere yer verilmesini önemli bulmaktayım. Çünkü aslında Aydın karakteri de film boyunca sanki bir turist gibi davranarak ve Batılı gözüyle ülkesinde olup bitenler ile ilgili yorumlar yapmaya çalışmaktadır. Aydın’ın bu yabancılaşmasını aslında odasındaki bazı detaylardan bile saptamak mümkündür. Örneğin, duvardaki tiyatro posterlerinin Batı kaynaklı olması ve adlarının da Türkçe çeviri şeklinde olmaması ve Türkçe isimde olan afişlerin yerde olması da aslında Aydın’ın Türk kimliğini gizlemeye çalıştığını gözler önüne sermektedir. Bununla birlikte eski bir tiyatrocu olduğunu ve Türk tiyatrosuna karşı ilgisinin olduğundan bahseden Aydın’ın otelinin adı Othello’dur ve bu isim William Shakespeare’nin aynı ismi taşıyan oyunundan alınmıştır. Bu noktada Aydın’ın kendi içerisinde bir kültür karşaması yaşadığından ve Türk kimliğini olabildiğince saklamaya çalıştığını söyleyebiliriz.

Karakteri canlandıran Haluk BİLGİNER’in performansı ve yönetmenin detaylara verdiği özen aslında seyircinin, Aydın’ın kendi özünden uzaklaşmasıyla birlikte yabancılaşma ve ait olamama duygularını derinden bir şekilde hissettiğini fark edebilmesini sağlıyor. Aydın’ın aslında olduğu kişi ile çevresine yansıttığı kişinin farklılığı da filmin neredeyse her dakikasında hissediliyordu. Bu noktada filmde kilit bir role sahip olmamasının yanında Aydın karakterini daha net bir şekilde anlayabilmemizi sağlayan otel müşterilerinden Timur’un bir sahnede Aydın ile atlar üzerine yaptığı konuşma önem arz etmekte. Bu diyalogda Timur gezi için otelde at olup olmadığını sorar. Aydın’ın otelde at bulunmadığını ifade etmesi üzerine Timur “Yok mu, sitenizde at fotoğrafları var da o yüzden” yanıtını verir. Timur’un bu yanıtına Aydın’ın vermiş olduğu karşılık oldukça önemlidir. Aydın’ın cevabı şu şekildedir; “Hıı, o öyle görüntü olsun diye, buralarda yılkı atları çoktur da, sitenin şeyi için öyle manzara.”

Aslında bu cevap Aydın karakterini de oldukça tutarlı bir şekilde yansıtmaktadır. Özellikle Aydın’ın, Necla ve Nihal ile tartışmaları sırasında da Aydın’a karşılık yapılan eleştirilen büyük bir çoğunluğu, aslında onun göründüğü gibi olmadığı, rol yaptığı ve tiyatro oyunlarındaki rollerden bir türlü çıkamayıp kendi olamadığıydı. Filmdeki çekim şekilleriyle de Aydın’ın bu ‘kendini olduğu gibi yansıtmama’ durumunun mesajı verilmiştir. Bu çekimlerden özellikle dikkat çekenleri, bazı sahnelerin ayna yansıması üzerinden çekilmesidir. Bu ayna yansımaları ile birlikte aslında seyirci asıl Aydın’ı görmez. Sadece rol yapan ve olduğunun tam aksi biri gibi davranan Aydın’ı görür. Diğer taraftan Timur ile Aydın arasında gerçekleşen konuşmalardan bir diğer önemli olanı ise, Aydın’ın Timur’a bir Türk Tiyatrosu’nun tarihini konu alan kalın bir kitabı yazdığından bahsettiği sahneydi. Aydın bu sahnede kitabı yazdığından bahseder fakat, filmin sonu hariç herhangi bir sahnesinde kitap yazmasına dair bir içerik söz konusu değildir. Bu noktada aslında Aydın’ın eski bir tiyatrocu olması ve tiyatroya olan düşkünlüğünün yanında kendi özü olan Türk Tiyatrosu’ndan da kaçmakta olduğu yorumu yapılabilir. Fakat bu kaçma davranışının bilinçli olmasındansa daha çok bilinçdışı süreçler ile gerçekleştiğini ve belki de bir savunma mekanizması olarak ortaya çıktığını düşünmekteyim. Çünkü her ne kadar içsel dünyasında birçok noktada yabancılaşmasının ve yavaş yavaş yok olan ait olma hissinin farkında da olsa bununla yüzleşmek oldukça sancılı bir süreç olduğundan dolayı Aydın’ın kişiliğini korumak adına alışık olduğu kaçış yöntemini kullanıyor olması mümkün.

Film hakkında değinmek istediğim bir diğer konu ise, aslında Aydın’dan ayrı birer birey gibi kendilerini yansıtan fakat aslında Aydın’a bağlı olan Necla ve Nihal karakterleri. Film içerisinde iç dünyasında yoğun bir yabancılaşma hissiyle boğuşan tek karakter Aydın değildir. Necla ve Nihal de kendilerini ait hissetmedikleri bir çevrede bulunmanın bunalımını her saniyede yaşamaktadırlar. Bununla birlikte yukarıda bahsetmiş olduğum ayna yansımaları bu karakterler için de geçerli. Çünkü bu iki karakter de film boyunca verdikleri kararlardan pişman oluyor, yaptıkları işleri sorguluyor, sürekli bulundukları yerde kendilerini iyi hissetmediklerinden yakınıyor ve çevrelerinde olup bitenleri de sürekli eleştiriyorlar fakat bu durumları değiştirmek adına hiçbir şey yapmıyorlar. Aydın’ın kız kardeşi rolündeki Necla eşinden boşanmış bir kadın. Filmdeki rolü ise genel olarak, sürekli Aydın’a karşı gelen, onun yaptığı işi ve düşüncelerini küçümseyen, verdiği kararlardan dolayı pişmanlık hisseden ve birtakım kaygılar yaşayan bir karakter. Aynı zamanda her ne kadar Aydın’la tartışma ve İstanbul’a geri dönebileceğini ifade etse bile bunu hiçbir zaman gerçekleştirmiyor. Diğer taraftan belki de film içerisinde Aydın’a karşı en dürüst olan kişi Necla’dır. Bunun sebebi ise filmdeki diğer karakterlerin maddi açıdan Aydın’a bağlı olmaları ve bundan dolayı düşüncelerini gizli tutmaları olabilir. Fakat Necla karakteri maddi açıdan bir çekincesi olmadığından dolayı düşüncelerini rahat bir şekilde ifade ediyor hatta iğneleyici eleştirilerinin düzeyini yavaş yavaş artırıyor. Nihal karakteri ise Aydın’ın kendinden yaşça daha genç olan eşidir. Maddi açıdan tamamen Aydın’a bağlıdır ve tek uğraşı ise ihtiyaç sahibi köy okullarına yardımlar düzenlemektir. Nihal, Necla’nın tam tersine Aydın’a karşı dürüst değildir ve genel olarak Aydın’ın gücü karşısında baş kaldıran yerine ezilen konumundadır. Nihal hissettiği yetersizlik duygusundan dolayı kendini köy okullarına yardıma adamıştır. Fakat Nihal karakterinin davranışları ve düşüncelerinde birtakım paradokslar yer almaktadır. Bu paradokslara, Aydın’ın parasını aldığı için kendini kötü hissetmesine rağmen gerçekleştirdiği yardımları yine Aydın’ın parası ile yapması ve Aydın’a gelen bir yardım talebini içeren maile olumlu bakmaması örnek olarak verilebilir. Bununla birlikte her ne kadar Nihal, Necla gibi maddi imkanlara ve eğitim düzeyine sahip olmasa da ikisi de bulundukları ortamda mutlu olmamalarına rağmen oradan gitmeyi tercih etmiyorlar. Filmde ön planda olan bu kadınlar hakkında genel bir yorum yapmak gerekirse şunu söyleyebilirim: Nihal ve Necla karakterinin arasındaki belki de en büyük fark olan, okumuşluk ve entelektüellik durumunun, toplumun ataerkil yapısı içerisinde bir değere sahip olmadığı, kadının okumuş olsa da olmasa da üzerinde hakimiyet kurulmaya çalışılan kadın olacağı, düşüncelerinin ve hislerinin geri plana atılacağı, söylediklerinin de umursanmayıp görmezden gelinebileceği film içerisinde gözler önüne serilmektedir.

Filmde belki de bizlere en tanıdık gelen karakterlerden biri İmam Hamdi karakteri, ilk göründüğü sahneden itibaren, insandan insana farklı davranışlar sergileyen, kendisinden daha yüksek maddi güce ve eğitim düzeyine sahip kişiler önünde düğme ilikleyen, karşısındakine yaranmaya çalışan ve boyun eğen konumdadır. Bu konumda olan, kendi benliklerini başkalarının önünde ayaklar altına alan ve bundan dolayı çevrelerinde saygı duyulan bir insan olmayan kişiler toplumumuzda maalesef ki oldukça fazla. Hamdi karakteri de filmde yoksul, eğitim seviyesi düşük, bilgisiz ve dış görünüş olarak estetikten uzak bir kişidir. Hamdi’nin film boyunca Aydın’a yaranmaya çalışan tavrının tam tersine kardeşi İsmail ise bu otoriteye karşı gelmekte ve özellikle Nihal’in yardım etme amacıyla yüklü miktarda para teklif ettiği sahnede paraları ateşe atarak tepkisini net bir şekilde göstermektedir. Bu noktada aslında toplumun iki yüzünü görmekteyiz. Toplumda bir tarafta zengin insanlar karşısında köle durumuna düşmeyi kabullenip benliğini yok sayan insanlar varken bir tarafta da bu köleliği kabullenmeyip paranın kendi benliklerini ele geçirmesine izin vermeyen insanlar vardır. İki kardeşin durumu da toplumun bu farklı yüzlerini temsil ederek film içerisinde yönetmenin değinmek istediği diğer bir eleştiri konusunu yansıtmaktadır. Aynı şekilde İsmail’in oğlu olan İlyas’ın filmin ilk dakikalarında Aydın’ın arabasının camına taş aması, özür dilememesi ve el öpmemesi gibi tepkiler de babasından gördüğü boyun eğmeme davranışını benimsediğini göstermektedir. Hamdi karakteri ile ilgili önem arz eden noktalardan bir diğeri Aydın üzerindeki etkisidir. Hamdi’ye karşı Aydın oldukça sert ve büyüklenmeci bir tutum benimsemekle birlikte Hamdi’den rahatsız olduğunu sürekli olarak çevresindekilerle konuşmalarında dile getirmektedir. Hatta o kadar rahatsız olmuştur ki din adamları ile ilgili yazı bile yazmıştır.

Bu yazının içeriğinde din adamının iyi yetişmiş, oturmasını kalkmasını bilen, kılık kıyafeti düzgün ve çevresine güven veren bir imaja sahip olmasının gerekliliğinden bahsetmektedir. Aydın’ın görüşleri aslında bir bakımdan mantıklı gelse de bakış açısı konusunda birtakım kafa karışıklıkları söz konusu olabilmektedir. Çünkü aslında kendi ülkesine Batılı gözüyle bakmaya çalışan bir aydının ne derece objektif olabileceği tartışmaya açık bir konudur. İçerisinde yaşadığı toplumun çok yüksek bir çoğunluğunun benimsediği dinin liderleri ile ilgili sadece bir örnek görerek bu kadar yoğun bir eleştiri yapması, konu ile ilgili tam olarak objektif bir yaklaşım olabileceği kanısından bizleri uzaklaştırıyor. Bu noktada Hamdi’nin Doğu’yu temsil ettiğini ve Aydın’ın da Doğu’dan (yani kendi özünden) kaçmaya çalıştığını varsayarsak, aslında bu kadar yoğun olumsuz düşünceler içeren eleştirilerin aslında bir tür kendinden kaçma olduğu yorumunu yapabiliriz.

Son olarak filmin adı olan “Kış Uykusu” nun ifade ettiği anlam ve bu ismin Aydın ile ilgisine değinmek istiyorum. Aslında Aydın her ne kadar filmde üzerine en çok eleştiri konusu yüklenen karakter olsa da belki de filmin kış uykusundan uyanan tek karakteridir. Çünkü yukarıdaki satırlarda da ifade ettiğim gibi çoğu karakter hayatları ile ilgili birçok pişmanlıklara ve kafa karışıklıklarına sahipler fakat bu durumu değiştirmek için hiçbir şey yapmıyorlar. Diğer taraftan Aydın karakteri ise her ne kadar bir sonuca bağlanamasa da gitmeyi göze alıyor. Kendi özünden kaçmaya son veriyor ve hem yaşadığı yabancılaşma duygusuyla hem de asıl benliğiyle yüzleşiyor. Hatta filmin başlarında bahsettiği Türk Tiyatrosu’nun Tarihi adlı kitabını son sahnede yazmaya başladığını görmekteyiz. Aydın karakterinin artık olmadığı biri gibi davranmayı bırakması filmdeki at sahneleri ile paralellik gösteriyor. Aydın atların başlangıçta sadece reklam için bir görüntü olduğunu söylemesine rağmen sonrasında bir at yakalatıyor. Fakat evden ayrılmaya karar verdiği gece o atı serbest bırakıyor.

Bu sahneleri göz önünde bulundurduğumuzda, aslında o at Aydın için olmadığı biri gibi davranmasının bir temsiliydi veya Batılı olmayı temsil ediyordu fakat Aydın artık kendi benliğinden ve özünden kaçmaktan yorulduğu için atı serbest bırakarak kendi bağlarından da kurtulmuş oldu diyebiliriz. Filmin son sahnesinde Aydın’ın Nihal’e samimi bir şekilde duygularını ve düşüncelerini mektup yoluyla ifade ettiğini görmekteyiz. Ama bu mektubun Nihal’e ulaşıp ulaşmadığı ile ilgili herhangi bir sahne söz konusu değil. Bu mektupta, “Beni bir uşağın, bir kölen gibi yanına al ve hayatımıza senin istediğin gibi de olsa devam etmemize izin ver. Beni affet.” şeklinde yoğun teslimiyet içeren ifadelerin yer alması zihinlerde, Aydın karakterinin belki de başından beri tek istediğinin ait olma hissine kavuşmak olduğu düşüncesini oluşturuyor. Aynı zamanda Aydın karakteri aslında ait olma hissinin yanında kendimi önemli hissetmek de istiyor. Bu durumun örneği olarak da, kendisine okuyucularından gelen bir yardım talebi mektubunda şahsına yapılan övgüleri okumayı es geçmediği ve İlyas’ın öpmesi için Aydın’ın elini kaldırdığı sahnede gülümseyerek Nihal ve Necla’ya baktığı sahneler verilebilir.

Genel olarak baktığımızda Aydın karakteri üzerinden birçok eleştiriyi bünyesinde barındıran ‘Kış Uykusu’ filmi, bir insanın ne kadar zengin olursa olsun veya ne kadar yüksek dereceli eğitim düzeylerine sahip olursa olsun, kendi özünden ve benliğinden uzaklaşmasının, iç dünyasında bir bölünme meydana getirerek ve kendisine yabancılaşmasına sebep olarak onu uçuruma sürükleyebileceğini göstermektedir.

Kaynakça
Aydoğdu, N. (2020, Aralık 18). Bir Okuma Denemesi: Nuri Bilge Ceylan’ın Kış Uykusu . İfsak Blog Web sitesi: https://www.ifsakblog.org/bir-okuma-denemesi-nuri-bilge-ceylanin-kis-uykusu/ adresinden alındı
Çalışkan, F., & Nişancı, İ. (2021). ‘Kış Uykusu’ Filminde İç Mekânlarda Aydınlatmanın Anlatı ile İlişkisi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 2323-2361.
İlhan, D. (2014, 07 13). Diken Web sitesi: Bir Türkiye panoraması: Kış Uykusu adresinden alındı
Işık, S. Y. (2019, Ağustos). NURİ BİLGE CEYLAN SİNEMASINDA ANTROPOLOJİK ELEŞTİRİ. SEKANS Sin ema Kültürü Dergisi, 68-74.
Kaygısız, U. (2020, Aralık 17). Melken On The Road Web sitesi: https://melkeontheroad.com/kis-uykusu-film-incelemesi.html adresinden alındı
Kesova, E. (2018, Ocal). Kış Uykusu Filminde Türk Aydını İmgesi. TRT Akademi, 03(05), 166-185.
Öncü, A. (2017). Çağdaş Türk Sinemasında Din Adamı Tasviri: ‘Kış Uykusu’ Filmi Örneği . Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 947-976.
Sağlam, H. İ. (2014). Fil’m Hafızası Web sitesi: https://filmhafizasi.com/insan-ruhunun-karanlik-dehlizlerine-yolculuk-kis-uykusu/ adresinden alındı
SALİHİ, H. S. (2019). Kış Uykusu’nu Kant ve Nietzsche Etiği Çerçevesinde Düşünmek. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 49-76.
YAYLALI, H. (2019). Sinemasal Anlatının Örneklerle Analizi: “Film Çalışmaları”. Akademik Dergisi, 214-217.
YEL, H. (2020, Ocak). TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNDEKİ EŞİTSİZLİK BAĞLAMINDA NURİ BİLGE CEYLAN SİNEMASINDA KADININ KONUMU. Batman.

Yorum Yap

İçimdeki BEN, Dışımdaki SEN ve SAPANCA ...