Sapanca Mahmudiye mahallesinde kendi adı ile Camii yaptıran Hasan Fehmi Paşa, 19.yüzyıl sonlarında Osmanlı Devletinin en üst kurumlarında görev almış devlet adamlarındandır.
Özgeçmişi yeterince bilinmediği gibi, taşra teşkilatında üstlendiği hizmetler, özellikle Aydın Vilayeti Valiliği ile ilgili olarak yazılanlar oldukça kısa olup bir diğerini yinelemektedir. Hâlbuki üç yıla yakın süren Aydın Valiliği sırasında önemli işler başarmış, özellikle ilköğretimin yaygınlaştırılması ve çırak mekteplerinin açılması için girişimlerde bulunmuş ve çok başarılı olmuş.
Hasan Fehmi Paşa, 19.yüzyılın sonlarında Osmanlı devlet adamları içerisinde önemli etkinliklerde bulunmuş olanlardan. Yaşamının ilk yılları hakkında bilinenler yetersiz olsa da Batum’a bağlı Muradiye-i Ulya kasabasında 1836 yılında doğduğu bilinir. Dedesi Mehmet Ağa, babası ise Hacıoğlu Şerif Molla’dır. Anlaşıldığı kadarıyla ilmiye mensubu bir aileden gelmektedir. İlköğrenimini doğduğu yerde yaptıktan sonra İstanbul’a gelmiş.
Dr. Faruk ÇELİK kitabında Hasan Fehmi Paşa’nın çocukluk dönemini Sapanca’nın Mahmudiye Köyü’nde geçirdiği belirtir. Aynı eserde Mahmudiye’de ki camiinin 1303/1885 yıllarında Hasan Fehmi Paşa tarafından yaptırıldığı da belirtilmektedir.
Hasan Fehmi Paşa, Türk Galip lakabıyla da anılan Abdülhalim Galip Paşa’nın kölesi veya evlatlığı iken sonradan damadı olmuş. Galip Paşa, Antalya ve Niğde’de mutasarrıflık (Liva yöneticisi) yapmış, taşra idaresini bilen, Kastamonu şivesiyle yazdığı şiirlerle de tanınan biri idi. Öyle anlaşılıyor ki Hasan Fehmi Paşa İstanbul’da Galip Paşa’nın himayesinde iyi bir eğitim alma olanağını bulmuş, özel hocalardan Arapça ve Farsça dersleri almış, Fransızca ve hukuk da öğrenmiş.
Hasan Fehmi Paşa, 1858’de Tercüme Odası’na memur olarak girdi. Çeşitli ticaret mahkemelerinde üyelik yaptı. Aynı zamanda Takvîm-i Ticâret ve Cerîde-i Havâdis gazetelerinde yazılar yazdı.
1868’de Ticaret Meclisi başkanlığına getirildiyse de Mahmud Nedim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında bu görevinden azledildi (1871). Bir süre dava vekilliği (avukatlık) yaptı.
I. Meşrutiyet’in ilânından sonra İstanbul’dan mebus seçildi (1877).
Meclis-i Meb‘ûsan Başkanı Ahmed Vefik Paşa’nın hükümetin bir sözcüsü gibi davranmasını şiddetle eleştiren Hasan Fehmi, mebusların serbestçe konuşmaları hususunda yaptığı çıkışlarla dikkati çekti. Meclisin ikinci yasama yılında Ahmed Vefik Paşa’nın yerine meclis başkanlığına seçilince meclis müzakerelerinde gündem dışı konuşmalara daha çok izin verdi.
II.Abdülhamid’in meclisi tatil etmesinden sonra (13 Şubat 1878) Osmanlı-Rus Harbi dolayısıyla göç edenlere yardım etmek üzere padişahın başkanlığında kurulan komisyonda bir müddet başkan yardımcısı olarak çalıştı.
Haziran-Kasım 1878 tarihleri arasında Hazîne-i Hâssa nâzırlığı yaptı. Aynı zamanda kurucuları arasında yer aldığı Mekteb-i Hukuk’ta 1878-1881 yıllarında ticaret hukuku ve devletler hukuku dersleri verdi.
Said Paşa’nın 1879’daki birinci ve 1880’deki ikinci başvekâletinde Nâfia nâzırı olarak görev yaptı.
Hasan Fehmi Paşa 1881’de vezirlik rütbesine terfi ettirildi. Daha sonra Adliye nâzırlığına getirildi ve bu görevde iken Mısır meselesinin halli için fevkalâde memuriyetle Londra’ya gönderildi (29 Aralık 1884).
11 Mayıs 1890’da rüsûmat emini, 1892’de Aydın ve 1895’te Selânik valisi oldu. Daha sonra tekrar rüsûmat eminliğine ve ardından da Dîvân-ı Muhâsebât başkanlığına tayin edildi.
1897’de Yunan Savaşı’nın sona ermesi üzerine barış antlaşmasını imzalayacak heyete ikinci delege olarak katıldı.
II. Abdülhamid döneminde çeşitli görevlerde bulunmasına rağmen İttihatçılar’la da iyi ilişkiler içinde bulunan Hasan Fehmi Paşa, 1908 inkılâbından sonra kurulan kabinelerde iki defa Adliye nâzırlığına, bir defa Şûrâ-yı Devlet reisliğine ve Meclis-i A‘yân üyeliğine getirildi. I ve II. Meşrutiyet dönemlerinde hizmet etmiş bir “Yaşlı Genç Türk” olarak saygı gördü.
Hasan Fehmi Paşa 1910 yılında İstanbul’da Edirnekapı’daki evinde vefat etti. Lâleli’deki Kemalpaşa Camii yanında eşi Zeynep Feride Hanım tarafından yaptırılan türbeye defnedildi.
Kaynak:
1-https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/44520/11434.pdf?sequence=1&isAllowed=y
2-https://islamansiklopedisi.org.tr/hasan-fehmi-pasa
3-https://tr.wikipedia.org/wiki/Hasan_Fehmi_Pa%C5%9Fa
4- Sapanca Tarihi ve Camileri | Dr. Faruk ÇELİK | S.50
Kitap Hakkında : https://www.sapanca.info/sapanca-tarihi-ve-camileri/
5-Av. Hüseyin YÜRÜK | Derleme
Konu ile İlgili Olarak Okumanınız Tavsiye Ettiğimiz Diğer Yazılarımız
Mahmudiye’nin Tarihçesi
Nedir Şu 93 Harbi?
Sapanca Tarihi ve Camileri