Çekin kaybolması, çek yaprağının kaybolması veya çek koçanının kaybolması çeki düzenleyen açısından ciddi problemleri beraberinde getirebilir. Avukat Yunus Emre ÖĞÜT, “Boş Çek Yaprağının Kaybolması Halinde Yapılması Gerekenler” konusunda hukuksal görüşlerini Sapanca INFO okurları için paylaştı.
- Boş Çek Yaprağı Nedir?
- Boş Çek Yaprağının Hukuki Niteliği
- Genel Olarak Çekin İptali
- Boş Çek İptali
- Kayıp Boş Çek Yaprağı Banka İhtarname Örneği
- Boş Çekin İptali İçin Dava Açılabilir Mi?
- Boş Çek Yaprağı için İptal Davası Açılamaz Mahkeme Kararları
- Çek Yaprağının İmzalı Olması Durumunda İptal Davası
- İmzalı boş çek iptal edilebilir Yargıtay kararı
- Boş Çek Yaprağının Sonradan Doldurulması ve Bankaya İbrazı
Çekin kaybolması, çek yaprağının kaybolması veya çek koçanının kaybolması çeki düzenleyen açısından ciddi problemleri beraberinde getirebilir. Bu durumda olan kişilerin hukuken nasıl bir yol izlemesi gerektiği ise kaybolan çekin niteliğine göre değişecektir. Bazı durumlarda çekin kaybolması nedeniyle iptali gündeme gelecekken bazı durumlarda ise yasal olarak çek iptali davası açılamayacaktır.
Boş Çek Yaprağı Nedir?
Boş çek yaprağı ifadesi üzerinde üzeri doldurulmamış ve keşidecinin imzası olmayan çek yaprağını ifade etmektedir. Peki boş çek yaprağı kaybolursa yapılması gerekenler nelerdir? Bu sorunun cevabına geçmeden önce boş çek yaprağının hukuki niteliği değerlendirilmelidir.
Boş Çek Yaprağının Hukuki Niteliği
Çek Türk Ticaret Kanununda düzenlenen kıymetli evrak türlerinden birisidir. Çek para yerine geçen bir ödeme aracı olduğundan tacirler arasında sıklıkla kullanılmaktadır. Peki imzasız çekin hukuki niteliği nedir? TTK 708.maddesi çekte bulunması gereken zorunlu unsurları saymıştır. Buna göre düzenleyenin imzası çekin zorunlu unsurudur. Bu nedenle imzasız çek kıymetli evrak niteliğinde değildir.
Genel Olarak Çekin İptali
Bu başlık altında önce hukuken geçerli bir çek nasıl iptal edilir sorusuna kısaca cevap verecek ve sonrasında boş çekin iptali için yapılabilecekleri değerlendirmeye çalışacağız.
Genel olarak çekin iptali için çekin çalınması, kaybolması gibi gerekçeler ile rıza çekin rıza dışı elden çıkması gerekmekte ve iptali için ise Asliye Ticaret Mahkemesinde bir dava açılması gerekmektedir. Hukuki terminolojide çekin rıza dışı elden çıkma durumlarının tamamına çekin zayi olması veya çekin ziyaa uğraması ismi verilmektedir. Bu maksatlı açılacak dava ise ziya nedeniyle çek iptal davası olarak adlandırılmaktadır.
Çek iptali davasının davacısı çekin yetkili hamilidir. Çeki düzenleyen kişinin (keşideci) veya lehtarın çekin iptali davası açması mümkün değildir.
Boş Çek İptali
Kanunlarımızda imzalanmamış çekin iptali hakkında bir düzenleme bulunmamaktadır. Boş çek henüz keşide edilmemiş bir çek olduğundan kambiyo senedi niteliğinde de değildir.
Boş ve imzasız çek defterin veya çek yaprağı çek hesabı sahibinin elinden rızası dışında çıkmış ise bu durum muhatap bankaya gecikmeksizin bildirilmelidir. Bu bildirimin noter aracılığı ile yapılması ispat açısından önem arz etmektedir. Aynı zamanda çekin rıza dışı elden çıkması hırsızlık gibi suç teşkil eden bir durumdan ileri geliyorsa kolluk kuvvetlerine veya savcılığa şikayette bulunulmalıdır.
Ancak yapılacak bu bildirim ve şikayet çek hesabı sahibini mutlak surette korumayacaktır. Bu durum keşide edilmemiş çek ile ilgili kanuni bir düzenlemenin olmamasından kaynaklanmaktadır. Boş çek yaprağı ile ilgili karşılaşılabilecek diğer ihtimal “Boş Çek Yaprağının Sonradan Doldurulması ve Bankaya İbrazı” başlığı altında incelenmiştir.
Kayıp Boş Çek Yaprağı Banka İhtarname Örneği
Boş Çekin İptali İçin Dava Açılabilir Mi?
Boş çek yaprağı veya çek koçanının kaybolması veya çalınması durumunda çek iptal davası açılamaz. Bu dava ancak ve ancak kıymetli evrak niteliğindeki çek için açılabilir. Çek üzerindeki imza, çekin kambiyo senedi sayılması bakımından zaruri olduğundan keşide edilmemiş (boş) çek iptal davasına konu edilemeyecektir.
Boş çek için iptal davası açılamaz cümlesini destekleyen ikinci bir husus ise keşidecinin çek iptal davası açamayacağı gerçeğidir. Bir diğer ifade ile kambiyo senetlerinin (çek, poliçe, bono) zayi olması durumunda açılacak iptal davasının davacısı yetkili hamildir. Keşideci veya lehtarın dava açması mümkün değildir. Oysa boş çekin kaybolması veya çalınması durumunda talepte bulunacak kişi keşideci yani çeki düzenleyen kişi olacaktır. Bu durum dahi keşidecinin boş çek için iptal davası açamayacağının kati göstergesidir.
Boş Çek Yaprağı için İptal Davası Açılamaz Mahkeme Kararları
Mahkemece, tüm dosya kapsamına göre, davacının çekleri yetkili hamili olduğu sırada kaybettiğine ilişkin delillerini sunmadığı gibi iptali talep edilen belgelerin boş çek koçanı olduğunun beyan edildiği, boş çek yapraklarının kıymetli evrak niteliğinde olmadığı, boş çek yapraklarının doldurulması suretiyle ibraz edilmesi halinde hak talep eden hamile karşı İİK m. 72 kapsamında menfi tespit davası açma imkanının mevcut olduğu gerekçesiyle, davanın reddine karar verilmiştir.(Yargıtay 11.HD.2016 / 6909 E .2018 / 777 K. T.05.02.2018)
Talebi konu çek yapraklarının, davacının banka hesabı üzerinden verilen çek yaprakları olduğu ihtilafsızdır. Kıymetli evrakta hakkın çeke bağlı olması nedeniyle, çekin zayi edildiği durumlarda, çeke bağlı hakkın çeksiz de ileri sürülebilmesi için TTK’nın 651. ve 652. maddelerinde hamile iptal davası açma hakkı getirilmiştir. İptal kararı alan hamil, hakkını çek olmadan ileri sürebilecek ya da borçludan yeni bir senet tanzim edilmesini isteyebilecektir. Bu davayı açma hakkı hamile aittir. Çek keşidecisinin ve bu bağlamda çek hesabı sahibinin zayi nedeniyle iptal davası açma hakkı bulunmamaktadır. Bu nedenle, davacının eldeki davayı açmakta hukuki yararı yoktur. Ayrıca, çek yaprağının imzasız olarak kaybedilmesi nedeniyle de, çek yaprağının kıymetli evrak niteliğini kazanmamış olması nedeniyle de iptal talep etmekte hukuki yarar bulunmamaktadır. Davacı, ileride çeke dayalı alacak talep eden olursa, onlara karşı menfi tespit davası açma hakkına sahiptir. Açıklanan bu gerekçeyle, HMK’nın 353/1.b.1. maddesi uyarınca dosya üzerinden yapılan istinaf incelemesi sonucunda, davacı vekilinin istinaf başvurusunun esastan reddine dair aşağıdaki hüküm kurulmuştur.( İstanbul BAM 14. HD 2019 / 1460 E. 2021 / 1445 K. 25.11.2021 T.)
Dava, hukuki niteliği itibariyle zayi olan boş çek yapraklarının iptali istemine ilişkin olup hasımsızdır. Talepte bulunulan çeklerin keşidecisi davacı olup, bu husus ihtilafsızdır. Dava dilekçesinde, davacıya ait iki bankadan alınan toplam 28 adet boş çek yapraklarının zayi edildiği belirtilmiştir. Mahkemece, zayi nedeniyle iptal ve tedbir isteminin esas yerine değişik iş dosyasında incelenerek karar verilmesi doğru değil ise de varılan sonuca göre bu husus kararın kaldırılması nedeni yapılmamıştır. Kıymetli evrakta hakkın çeke bağlı olması nedeniyle, çekin zayi edildiği durumlarda, çeke bağlı hakkın çeksiz de ileri sürülebilmesi için TTK’nın 651. ve 652.maddelerinde hamile iptal davası açma hakkı getirilmiştir. İptal kararı alan hamil hakkını çek olmadan ileri sürebilecek ya da borçludan yeni bir senet tanzim edilmesini isteyebilecektir. Bu davayı açma hakkı hamile aittir. Çek keşidecisinin TTK’nın 757 ve 818/s. maddesi gereğince iptal davası açma hakkı bulunmamaktadır. Bu nedenle, eldeki davayı açmakta hukuki yararı yoktur. Diğer yandan, imzasız boş çek yaprağının kıymetli evrak niteliğinde olmaması nedeniyle iptalinin istenilmesinde hukuki yarar bulunmamaktadır. Açıklanan bu gerekçeyle, keşideci olan davacının zayi olduğunu ileri sürdüğü boş çek yapraklarının iptali davası açamayacağından, ilk derece mahkemesinin davanın reddi yönünde kurduğu hüküm isabetli olup, aksi yöndeki davacı vekilinin istinaf başvuru nedenleri yerinde görülmediğinden, davacı vekilinin istinaf başvurusunun HMK’nın 353/1.b.1. maddesi uyarınca esastan reddine dair aşağıdaki hüküm kurulmuştur. ( İstanbul BAM 14. HD 2020/1914 E. 2020/1382 K. 10.12.2020 T.)
Çek Yaprağının İmzalı Olması Durumunda İptal Davası
Üzerinde imza bulunmayan çek yaprağı için iptal davası açılamayacağını belirtmiştik. Ancak Yargıtay, imzalı boş çek yaprağının kaybolması durumunda çekin açık çek olarak düzenlenmesi nedeni ile üzerinin doldurulabileceğini belirterek imzalı boş çek yaprağının iptal edilebileceğine hükmetmiştir.(Yargıtay 11 HD. 6387/8443 sayılı 28.10.1999)
İmzalı boş çek iptal edilebilir Yargıtay kararı
“…Davacı vekili, müvekkili S.. A..’nin Trabzon Bölge Müdürlük binasına güvenlik alarmını devre dışı bırakarak giren kimliği belirsiz kişi yada kişilerin Garanti Bankası R.Şubesi’ne ait … nolu, keşidecisi Kadir Tavil olan 7 adet boş imzalı çek yapraklarını çaldıklarını, söz konusu çeklerin yapılan tüm aramalara rağmen halen bulunamadığını ileri sürerek, söz konusu çeklerin iptaline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.Mahkemece, davacı vekilinin dava dilekçesinde belirttiğine göre çeklerin boş ve imzalı olduğu, boş imzalı bir çekin kıymetli evrak niteliğinin bulunmadığı, kıymetli evrak niteliği bulunmayan çeklerin ise iptaline kanunen imkan olmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.Kararı, davacı vekili temyiz etmiştir.Dava, çek iptali istemine ilişkindir.Davacı vekili, müvekkiline ait işyerinde meydana gelen hırsızlık sonucunda, keşideci tarafından imzalanmış ancak üzeri doldurulmamış müşteri çeklerinin çalındığını ileri sürerek eldeki davayı açmış, mahkemece yapılan yargılama sonunda yukarıda değinilen gerekçe ile davanın reddine karar verilmiştir. Ancak dosya içeriği itibari ile davacı tarafça çeklerin keşideci imzasını havi olduğunun iddia edildiği ve bu hali ile boş olan kısımların sonradan doldurularak tedavüle sürülmesinin mümkün olduğu göz önüne alınmak suretiyle sonuca gidilmesi gerekirken, çalınan evrakın kıymetli evrak niteliğinde olmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmesi doğru görülmemiş, hükmün bozulması gerekmiştir…” (Yargıtay 11.HD 14.02.2014 T. 2013/12236 E. , 2014/2603 K. )
Boş Çek Yaprağının Sonradan Doldurulması ve Bankaya İbrazı
Boş çek yaprağı kaybolduktan veya çalındıktan sonra kötü niyetli kişiler tarafından doldurulmuş olabilir. Çeki elinde bulunduran hamil bu çeki bankaya ibraz ettiğinde banka ödeme yapacak mıdır?
TTK 812 Sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmasından doğan zarar muhataba ait olur; meğerki, senette düzenleyen olarak gösterilen kişiye, kendisine verilen çek defterini iyi saklamamış olması gibi bir kusurun yüklenmesi mümkün olsun.
Bankalar TTK m.812 uyarınca sahte çek nedeniyle yaptığı ödemelerden kendileri sorumludur. Ancak bu maddede bahsedilen sahte çek, çek yaprağının sahte olması/basılması anlamına gelmektedir.
Belirtmek gerekir ki bankaların çek üzerindeki imzanın keşideciye ait olup olmadığını inceleme yetkisi yoktur.(Yargıtay 19.CD E.2019/35817 K.2020/415 ve T.27.01.2020). Bu durum çek hesabı sahibi için risk teşkil etmektedir. Ancak imzanın sahteliği çıplak gözle bakıldığında anlaşılabilecek nitelikte ise banka çek karşılığını ödememelidir. Aksi halde ödenen bu meblağın sorumlusu çek hesabı sahibi değil muhatap bankanın kendisi olacaktır.
Sonradan doldurulmuş, imzası keşideciye ait olmayan rıza dışı elden çıkan çek için çeki elinde bulunduran hamilin ödeme talebinde bulunması durumunda keşideci menfi tespit davası açarak söz konusu çeki ödemekten kurtulabilir. Ayrıca söz konusu çek için icra takibi başlatıldığında imza kendisine ait olmadığından keşideci tarafından imza itirazı yapılabilecektir.